SSC HSC 2026 दहावी आणि बारावीच्या परीक्षा वर्षागणिक महत्त्वाच्या ठरत असून विद्यार्थ्यांचा भविष्याशी थेट संबंध असलेली ही प्रक्रिया अधिक पारदर्शक आणि नियमबद्ध करणे आवश्यक आहे. याच हेतूने महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळाने प्रात्यक्षिक परीक्षांमध्ये मोठे बदल लागू करण्याचा निर्णय घेतला आहे. या बदलांमुळे विद्यार्थ्यांची, शिक्षकांची आणि शाळांची जबाबदारी अधिक वाढणार असली तरी परीक्षा व्यवस्थेची गुणवत्ता निश्चितपणे उंचावेल हे निश्चित आहे.
परीक्षा केंद्रांवर बोर्ड पथकांच्या अचानक भेटी
नवीन धोरणानुसार प्रात्यक्षिक परीक्षांच्या काळात बोर्डाचे विशेष पथक जिल्ह्यातील निवडक परीक्षा केंद्रांना अचानक भेट देतील. यामुळे केंद्रांमधील प्रात्यक्षिक परीक्षांची प्रक्रिया प्रामाणिकपणे, नियमांनुसार आणि पारदर्शक पद्धतीने होत आहे की नाही याची खात्री केली जाईल. अशा भेटींमुळे शाळांना नियम मोडण्याची किंवा चुकीची माहिती नोंदविण्याची संधी मिळणार नाही. विद्यार्थ्यांनाही आता खात्री असेल की त्यांच्या मेहनतीनुसारच गुण दिले जातील.
सीसीटीव्ही आणि सुरक्षित पायाभूत सुविधा अनिवार्य
शाळांनी परीक्षा केंद्रात सीसीटीव्ही कॅमेरे बसवणे, पक्क्या भिंती असलेली सुरक्षित इमारत ठेवणे आणि प्रात्यक्षिकांशी संबंधित साहित्य व्यवस्थित जपणे आवश्यक केले आहे. हे बदल केवळ सुरक्षा वाढवण्यासाठी नाहीत तर भविष्यातील तपासणीच्या दृष्टीनेही उपयुक्त ठरणार आहेत. सीसीटीव्ही असल्याने प्रात्यक्षिक परीक्षांचं रेकॉर्डिंग राहील आणि कोणताही वाद उद्भवल्यास त्याचा पुरावा म्हणून उपयोग होऊ शकतो.
दोन वर्षांनंतर प्रात्यक्षिक गुण पद्धतीत मोठा बदल
या सुधारामध्ये सर्वात लक्षवेधी म्हणजे दोन वर्षांनंतर प्रात्यक्षिक परीक्षांची विद्यमान पद्धत बदलणार आहे. सध्या प्रात्यक्षिकांसाठी स्वतंत्र गुण दिले जातात, परंतु पुढील दोन वर्षांत या गुणांची पद्धत संपुष्टात येणार असून शंभर गुणांच्या प्रश्नपत्रिकेतच तीस गुण वस्तुनिष्ठ प्रश्नांच्या स्वरूपात समाविष्ट केले जाणार आहेत. या बदलामुळे विद्यार्थ्यांची तयारी करण्याची पद्धतही बदलणार आहे. प्रात्यक्षिकांमध्ये ‘फक्त उपस्थित राहून गुण मिळणे’ अशी पूर्वीची प्रथा आता थांबणार असून ज्ञानावर आधारित मूल्यांकनावर अधिक भर देण्यात येईल.
पारदर्शकतेकडे एक मोठे पाऊल
या बदलांमुळे परीक्षा केंद्रांमधील गैरव्यवहार, गुणांमध्ये केलेली फेरफार किंवा ‘आंतरिक संबंधांमुळे’ मिळणारे अनुचित गुण यावर मोठा अंकुश येणार आहे. बोर्डाचे पथक प्रत्यक्ष भेट देत असल्याने प्रत्येक शाळेला नियमांचे काटेकोर पालन करावे लागणार आहे. अशा सुधारांचा सकारात्मक परिणाम विद्यार्थ्यांच्या मनोवृत्तीवरही होईल. मेहनतीने मिळालेले गुणच करिअरमध्ये मदत करतात, या विचाराची जास्त रुजवणूक होणार आहे.
विद्यार्थ्यांवर होणारा परिणाम
या बदलांमुळे विद्यार्थ्यांना अधिक शिस्तबद्ध आणि वास्तववादी अभ्यासाची गरज भासेल. प्रात्यक्षिक परीक्षा आता ‘फॉर्मॅलिटी’ राहणार नाहीत. विद्यार्थ्यांनी प्रयोग समजून घेणे, नोंदी व्यवस्थित ठेवणे आणि शिक्षकांच्या मार्गदर्शनाखाली प्रत्यक्ष काम करणे आवश्यक होणार आहे. नवीन पद्धती लागू होईपर्यंत विद्यार्थ्यांनी दोन्ही प्रकारच्या परीक्षांची तयारी नीट ठेवावी लागेल. अभ्यासात सातत्य, संकल्पना स्पष्ट ठेवणे आणि विषयाची मूलभूत आकलन क्षमता वाढवणे हा या बदलांचा मुख्य हेतू आहे.
शाळांची व शिक्षकांची जबाबदारी वाढली
शाळांनी आता प्रत्येक प्रात्यक्षिक प्रक्रिया बोर्डाच्या निकषांनुसार राबवली पाहिजे. शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांना योग्य मार्गदर्शन दिले पाहिजे, तसेच प्रयोगशाळेतील सर्व साहित्य अद्ययावत आणि कार्यक्षम ठेवले पाहिजे. शाळांना सर्व प्रात्यक्षिक परीक्षांची माहिती वेळेवर प्रणालीमध्ये नोंदवणे, कागदपत्रे सुरक्षित ठेवणे आणि बोर्डाने मागितलेल्या प्रत्येक तपशीलाची पूर्तता करणे आवश्यक असेल.
भविष्यातील प्रणाली अधिक तांत्रिक आणि आधुनिक
बोर्डाच्या या निर्णयामुळे प्रात्यक्षिक परीक्षा अधिक तांत्रिक आणि डिजिटल पद्धतीकडे वळत आहेत. भविष्यात सर्व नोंदी ऑनलाइन उपलब्ध होतील आणि विद्यार्थ्यांना, पालकांना तसेच शिक्षकांना संपूर्ण प्रक्रिया अधिक स्पष्टपणे समजू शकेल. यामुळे शिक्षण व्यवस्थेतील विश्वास वाढेल आणि शैक्षणिक गुणवत्ता अधिक मजबूत होईल अशी अपेक्षा आहे.
निष्कर्ष
दहावी आणि बारावीच्या प्रात्यक्षिक परीक्षांमध्ये करण्यात आलेले हे बदल शिक्षण पद्धतीत सकारात्मक आणि दीर्घकालीन परिणाम घडवतील. पारदर्शकता, न्याय आणि समान संधी या तिन्ही मूल्यांना बळ मिळणार आहे. विद्यार्थ्यांनी या नवीन बदलांशी स्वतःला जुळवून घेत अभ्यासात अधिक सातत्य ठेवणे आवश्यक आहे. प्रात्यक्षिकांची महत्त्वपूर्ण भूमिका कायम राहील, पण ती आता अधिक प्रामाणिक आणि नियमबद्ध स्वरूपात असेल.
Disclaimer
हा लेख उपलब्ध सार्वजनिक माहितीनुसार माहितीपूर्ण उद्देशाने तयार करण्यात आला आहे. परीक्षा नियम आणि धोरणांमध्ये वेळोवेळी बदल होऊ शकतात. वाचकांनी अंतिम पुष्टीसाठी संबंधित बोर्डाच्या अधिकृत सूचनांचा संदर्भ घ्यावा.