Scholership Exam शिष्यवृत्ती परीक्षा ही विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक गुणवत्तेचे मूल्यमापन करण्यासाठी घेतली जाते. या परीक्षेमुळे राज्यातील गुणवान विद्यार्थ्यांना आर्थिक मदत मिळते तसेच त्यांची शैक्षणिक प्रगती अधिक बळकट होते. शिक्षण विभागाने या परीक्षा प्राथमिक आणि माध्यमिक शिक्षणाच्या टप्प्यावर घेण्याची परंपरा अनेक वर्षांपासून कायम ठेवली आहे.
पूर्वी फक्त चौथी आणि सातवी इयत्तांसाठी परीक्षा
पूर्वी महाराष्ट्रात शिष्यवृत्ती परीक्षा फक्त चौथी आणि सातवी इयत्तेतील विद्यार्थ्यांसाठी घेतली जात होती. त्यामागील उद्देश म्हणजे प्राथमिक टप्प्यावरील आणि माध्यमिक टप्प्यावरील विद्यार्थ्यांची गुणवत्ता तपासणे. मात्र, गेल्या काही वर्षांत काही शिक्षक व पालकांनी पाचवी आणि आठवी इयत्तांनाही या परीक्षेत सामील करण्याची मागणी केली होती, जेणेकरून अधिक विद्यार्थ्यांना संधी मिळेल.
शिक्षण विभागाचा नवीन निर्णय
शिक्षण विभागाने यंदा एक विशेष निर्णय घेतला आहे. २०२५ मध्ये चौथी, पाचवी, सातवी आणि आठवी अशा चारही इयत्तांसाठी शिष्यवृत्ती परीक्षा घेण्यात येणार आहे. हा निर्णय एक वर्षासाठी विशेष स्वरूपात घेण्यात आला असून पुढील वर्षांपासून पुन्हा पारंपरिक पद्धतीनुसार चौथी आणि सातवी इयत्तांपुरतीच परीक्षा होण्याची शक्यता आहे.
हा निर्णय का घेतला गेला?
कोरोना काळात अनेक शैक्षणिक उपक्रमांवर परिणाम झाला. त्यामुळे काही विद्यार्थ्यांना परीक्षेची संधी मिळाली नाही. यावर्षी चारही इयत्तांतील विद्यार्थ्यांना संधी देऊन शिक्षण विभागाने त्या उणीव भरून काढण्याचा प्रयत्न केला आहे. तसेच, शिष्यवृत्ती परीक्षा विद्यार्थ्यांच्या आत्मविश्वासात वाढ करते आणि ग्रामीण भागातील गुणवंत विद्यार्थ्यांना राज्यस्तरावर ओळख मिळवून देते.
शिक्षक आणि पालकांची भूमिका
काही शिक्षकांच्या मते, चौथी आणि सातवी इयत्ताच शिष्यवृत्ती परीक्षेसाठी योग्य आहे कारण या दोन टप्प्यांवर विद्यार्थ्यांचे मूलभूत शिक्षण आणि पुढील माध्यमिक शिक्षणाचे पायाभूत ज्ञान तपासले जाते. पाचवी आणि आठवी इयत्तेतील विद्यार्थ्यांना परीक्षा दिल्याने सातत्य राखता येते, पण शैक्षणिक नियोजनात अडथळे येऊ शकतात असे त्यांचे मत आहे.
विद्यार्थ्यांची तयारी कशी असावी
शिष्यवृत्ती परीक्षेत गणित, बुद्धिमत्ता चाचणी (Mental Ability), भाषा आणि सामान्य ज्ञान या विषयांवर आधारित प्रश्न विचारले जातात. विद्यार्थ्यांनी दररोज थोडा वेळ या विषयांचा सराव करावा. जुने प्रश्नपत्रिका सोडवाव्यात आणि वेळेचे नियोजन करून परीक्षा द्यावी. शिक्षक आणि पालकांनी विद्यार्थ्यांना प्रोत्साहन देणे हेही महत्त्वाचे आहे.
या परीक्षेचे महत्त्व आणि फायदे
शिष्यवृत्ती मिळाल्याने विद्यार्थ्यांना आर्थिक मदत तर मिळतेच, पण त्याचबरोबर शैक्षणिक स्पर्धा आणि आत्मविश्वास वाढतो. ग्रामीण आणि अल्पसंपन्न कुटुंबातील मुलांना उच्च शिक्षणाच्या दिशेने प्रेरणा मिळते. राज्य सरकार दरवर्षी या माध्यमातून हजारो विद्यार्थ्यांना मदत करते.
आगामी शैक्षणिक वर्षातील अपेक्षा
या वर्षी चारही इयत्तांसाठी परीक्षा घेतल्यानंतर शिक्षण विभाग त्याचे निकाल आणि प्रतिसाद लक्षात घेऊन पुढील वर्षासाठी धोरण ठरवेल. जर विद्यार्थ्यांची आणि शिक्षकांची प्रतिक्रिया सकारात्मक राहिली, तर या स्वरूपातील परीक्षा भविष्यात कायम स्वरूपात लागू केली जाऊ शकते.
शिष्यवृत्ती परीक्षेतील विषय कोणते असतात
या परीक्षेत दोन प्रमुख प्रश्नपत्रिका असतात –
- भाषिक चाचणी (Language Test) – यात मराठी आणि इंग्रजी या भाषांवरील गती, व्याकरण, शब्दसंपत्ती आणि आकलन क्षमता तपासली जाते.
- बुद्धिमत्ता आणि गणित चाचणी (Intelligence and Mathematics Test) – यात गणितीय उदाहरणे, तर्कशक्ती, विश्लेषण आणि समस्या सोडवण्याची क्षमता तपासली जाते.
प्रत्येक प्रश्नाला चार पर्याय असतात आणि योग्य उत्तर निवडायचे असते. त्यामुळे ही परीक्षा पूर्णपणे वस्तुनिष्ठ (Objective Type) स्वरूपाची असते.
तयारी कधी आणि कशी सुरू करावी
शिष्यवृत्ती परीक्षेसाठी तयारी लवकर सुरू करणे फायदेशीर ठरते. विद्यार्थ्यांनी परीक्षा तारखेच्या किमान सहा महिने आधी नियोजन करावे. रोज दोन तासांचा ठराविक वेळ ठेऊन अभ्यास केल्यास सर्व विषयांवर चांगली पकड तयार होते.
गणित विषयाची तयारी कशी करावी
- गणितातील मूलभूत सूत्रे आणि संकल्पना व्यवस्थित समजून घ्या.
- दररोज थोड्या उदाहरणांचा सराव करा.
- वेळेचे नियोजन करा – उदाहरणे सोडवताना गती आणि अचूकता दोन्हीवर लक्ष द्या.
- मागील वर्षांची प्रश्नपत्रिका सोडवा, त्यामुळे प्रश्नांचा पॅटर्न समजतो.
भाषिक चाचणीसाठी टिप्स
- दररोज नवीन शब्द शिकण्याची सवय लावा.
- व्याकरणातील नियम, शब्दरचना आणि म्हणींचा सराव करा.
- वाचनाचा सराव करा – वर्तमानपत्र, गोष्टी किंवा माहितीपूर्ण लेख वाचा.
- इंग्रजी आणि मराठी दोन्ही भाषांमध्ये सराव करा, कारण दोन्हींचे गुण समान महत्त्वाचे असतात.
बुद्धिमत्ता चाचणीसाठी तयारी
- पझल्स, कोडी, क्रम ओळख (series), आकृती ओळख (figure reasoning) यांसारखे प्रश्न सोडवा.
- यासाठी स्वतंत्र बुद्धिमत्ता चाचणी पुस्तकांचा वापर करा.
- दररोज एक प्रश्न संच सोडवण्याची सवय ठेवा.
अभ्यासाचे नियोजन आणि वेळेचे व्यवस्थापन
- दररोज ठराविक वेळ अभ्यासासाठी राखून ठेवा.
- प्रत्येक विषयासाठी समान वेळ द्या.
- आठवड्यातून एकदा स्वअभ्यासावर आधारित चाचणी घ्या.
- चुका झाल्यास त्या नोंदवून पुन्हा त्यावर काम करा.
तयारीसाठी उपयुक्त पुस्तके
- महाराष्ट्र राज्य परीक्षा परिषदेतर्फे प्रकाशित शिष्यवृत्ती परीक्षेचे अधिकृत अभ्यासक्रम पाहा.
- “बालभारती”च्या पाठ्यपुस्तकांवर आधारित प्रश्नांचा सराव करा.
- “शिष्यवृत्ती परीक्षा मार्गदर्शक” किंवा “प्रश्नसंच” अशा नामांकित प्रकाशनांची पुस्तके वापरा.
मानसिक तयारी आणि आत्मविश्वास
- अभ्यासासोबत मन शांत ठेवणे आवश्यक आहे.
- परीक्षा जवळ आली की जास्त ताण न घेता पुनरावलोकन करा.
- स्वतःवर विश्वास ठेवा आणि सकारात्मक विचार करा.
पालक आणि शिक्षकांची भूमिका
पालकांनी मुलांना प्रोत्साहन देऊन नियमित अभ्यासासाठी वातावरण तयार करावे. शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांना मार्गदर्शन करून प्रश्नपत्रिकेतील नमुने समजावून सांगावेत.
निष्कर्ष
शिष्यवृत्ती परीक्षा ही फक्त आर्थिक मदतीचे साधन नसून विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीचे पाऊल आहे. यंदा घेतलेला चार इयत्तांसाठीचा निर्णय हा विद्यार्थ्यांच्या संधी वाढविणारा उपक्रम ठरू शकतो. शिक्षणाचा दर्जा उंचावण्यासाठी आणि ग्रामीण विद्यार्थ्यांना प्रोत्साहन देण्यासाठी अशा उपक्रमांचे आयोजन आवश्यक आहे.
Disclaimer
या लेखातील माहिती शिक्षण विभागाने दिलेल्या निर्णयांवर आधारित असून ती सामान्य माहितीच्या उद्देशाने देण्यात आली आहे. अधिकृत आणि अद्ययावत माहितीसाठी महाराष्ट्र राज्य परीक्षा परिषद किंवा शिक्षण विभागाच्या संकेतस्थळावर भेट द्यावी.