Lifestyle वाढती धावपळ, सततचा स्क्रीन टाइम आणि तणावपूर्ण जीवनशैली यामुळे आज अनेकांना रात्री झोप लागणे मोठं आव्हान बनलं आहे. निद्रानाशाची समस्या वाढल्याने मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर गंभीर परिणाम होऊ लागतात. दररोज मेडिटेशन, रिलॅक्सेशन रुटीन किंवा झोपण्यापूर्वी डायरी लिहिणे हे उपाय अनेकदा कठीण वाटतात, कारण त्यासाठी वेळ आणि सातत्य आवश्यक असते. त्यामुळे झोपेच्या समस्येवर तज्ज्ञांनी सुचवलेला एक अतिशय सोपा आणि लगेच करून पाहता येईल असा उपाय चर्चेत आहे. प्रसिद्ध न्यूरोसायंटिस्ट अँड्र्यू ह्युबरमॅन यांनी सुचवलेला हा ‘आय-मूव्हमेंट हॅक’ काही मिनिटांत शरीराला शांत करून झोप येण्यास मदत करतो.
हा उपाय इतका प्रभावी का ठरतो?
आय-मूव्हमेंट तंत्र अत्यंत साधे असले तरी यामागे मेंदूच्या कार्यपद्धतीशी संबंधित मजबूत वैज्ञानिक कारणे आहेत. डोळे मिटून बुबुळे हलकेच वेगवेगळ्या दिशांना फिरवल्यानं मेंदूला सुरक्षिततेचा सिग्नल मिळतो. दिवसभरातील तणावामुळे सक्रिय झालेली मज्जासंस्था शांत स्थितीकडे वळू लागते. शरीरातील ताण कमी होत जातो आणि मन स्थिर होऊ लागते. शरीर रिलॅक्स झालं की झोप नैसर्गिकरीत्या सहज लागते. या प्रक्रियेसाठी कोणतेही विशेष उपकरण, औषध किंवा मोठी दिनचर्या आवश्यक नसते.
आय-मूव्हमेंट हॅक कसा करायचा?
रात्री झोपण्याची वेळ झाली की अंथरुणावर पाठीवर सरळ झोपून घ्यावे. डोळे हलकेच मिटा आणि शरीर पूर्णपणे सैल सोडा. आता डोळ्यांच्या बुबुळांना सावकाश उजवीकडे आणि डावीकडे हलवा. काही सेकंदांनी त्याच प्रकारे वर आणि खाली हालचाल करा. नंतर डोळे मिटलेले असतानाच घड्याळाच्या काट्याच्या दिशेने वर्तुळाकार हालचाल करा आणि मग विरुद्ध दिशेने फिरवा. या हालचाली अत्यंत मंद, समान आणि शांत पद्धतीने केल्या तर त्याचा परिणाम अधिक लवकर दिसतो. काही लोकांना 10 ते 15 फेऱ्यांमध्ये झोप लागते, तर काहींना थोडा अधिक वेळ लागू शकतो. पण हा उपाय शरीराला आत्मिक शांतता देणारा म्हणून ओळखला जातो.
झोप पटकन का लागत नाही?
अत्याधिक स्क्रीन वापर, तणावग्रस्त विचार, जागरणाची सवय आणि चुकीची झोपेची दिनचर्या यामुळे शरीरातील नैसर्गिक झोपेचा चक्र बिघडतो. रात्री मेंदू शांत होण्याऐवजी अधिक सक्रिय होतो. अशा वेळी मनाला शांत करण्यापेक्षा शरीराला आधी आराम देणे अधिक प्रभावी ठरते. आय-मूव्हमेंट हा उपाय याच तत्त्वावर काम करतो. शरीर शांत झाल्यावर मनही हळूहळू आरामात जातं आणि झोप येणे सहज होतं.
इतर पूरक उपाय जे झोप सुधारू शकतात
शरीर आणि मनावर नियंत्रण तितकंच महत्त्वाचं असतं. झोपण्याच्या 30 ते 45 मिनिटे आधी मोबाईल स्क्रीनपासून दूर राहणे आवश्यक आहे. खोली थंड, अंधारी आणि शांत ठेवली तर झोपेची गुणवत्ता वाढते. दिवसभरातील तणावग्रस्त विचार रात्री पुन्हा मनात आणण्यापेक्षा स्वतःला हे आठवण करून द्या की या गोष्टी उद्या हाताळता येतील. झोपेशी लढा देण्याचा प्रयत्न करू नका; शरीराला जसा आराम मिळू देत जाईल तशी झोप अधिक सहज येईल.
तज्ज्ञ काय सांगतात?
आरोग्यतज्ज्ञांच्या मते चांगली झोप ही केवळ शारीरिक थकव्यासाठीच नाही तर संपूर्ण मानसिक आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाची असते. प्रत्येक व्यक्तीने आपल्या दैनंदिन तणावाला जबाबदारपणे हाताळणे गरजेचे असते. आय-मूव्हमेंट हॅक हा जलद परिणाम देणारा आणि सहज करता येणारा उपाय असल्याने अनेक लोकांसाठी झोपेचा प्रश्न सुटू शकतो. पण एखाद्याला दीर्घकाळ तीव्र निद्रानाश असेल तर डॉक्टरांचा सल्ला घेणेही आवश्यक आहे.
हा उपाय कोणासाठी खास उपयुक्त?
ज्यांना दररोज रात्री तासन्तास झोप लागत नाही, ज्यांचे मन सतत धावते, किंवा ज्यांना शांतता मिळविण्यात अडचण येते अशा लोकांसाठी हा उपाय अत्यंत प्रभावी ठरू शकतो. ऑफिसमधील तणाव, कौटुंबिक जबाबदाऱ्या किंवा सततचा डिजिटल वापर, अशा कोणत्याही कारणामुळे झोप न येणाऱ्यांनी हा उपाय करून पाहावा. काही मिनिटांत शरीरात रिलॅक्सेशनची भावना निर्माण होण्यास सुरुवात होते आणि त्याचा थेट परिणाम झोपेवर दिसतो.
निष्कर्ष
झोप ही आपल्या आरोग्याचा केंद्रबिंदू आहे. योग, ध्यान, संगीत, सुगंधोपचार अशा अनेक पद्धती झोपेसाठी उपयुक्त असतात, परंतु त्यासाठी वेळ आणि तयारी आवश्यक असते. आय-मूव्हमेंट हॅक हा याच्या तुलनेत अत्यंत सोपा आणि सहजपणे घरच्या घरी करता येणारा उपाय आहे. काही मिनिटांत शांत झोप लागावी हे अनेकांना अशक्य वाटतं, परंतु या तंत्रामुळे ते शक्य होऊ शकतं. योग्य पद्धतीने केला तर हा उपाय झोपेची गुणवत्ता मोठ्या प्रमाणात सुधारू शकतो.
Disclaimer
या लेखातील माहिती तज्ज्ञांच्या मतांवर आधारित असून ती सर्वसाधारण माहिती म्हणून दिली आहे. हा लेख वैद्यकीय उपचाराचा पर्याय नाही. झोपेशी संबंधित गंभीर समस्या असल्यास डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे. या माहितीच्या वापरामुळे होणाऱ्या कोणत्याही परिणामांसाठी लेखक अथवा प्रकाशक जबाबदार राहणार नाही.
