Job Update लहानपणी आकाशात उडणारी विमानं पाहिली की अनेकांच्या मनात एकच विचार येतो—आपणही पायलट व्हावं. पायलट होणं म्हणजे फक्त आकर्षक गणवेश किंवा मोठा पगार नाही, तर ती जबाबदारी, शिस्त आणि सातत्याची परीक्षा असते. भारतात विमानवाहतूक क्षेत्र झपाट्याने वाढत असताना पायलट होण्याच्या संधीही वाढल्या आहेत. मात्र या करिअरचा मार्ग नेमका कसा आहे, हे समजून घेणं तितकंच महत्त्वाचं आहे.
पायलट होण्यासाठी मूलभूत पात्रता काय लागते?
भारतात पायलट होण्यासाठी किमान वय 18 वर्षे असणं आवश्यक आहे. उमेदवाराने बारावीमध्ये भौतिकशास्त्र आणि गणित हे विषय उत्तीर्ण केलेले असावेत आणि किमान 50 टक्के गुण मिळवलेले असावेत. जर एखादा विद्यार्थी आर्ट्स किंवा कॉमर्स शाखेतून शिकलेला असेल, तरी त्याला ओपन बोर्ड किंवा NIOS मार्फत गणित आणि भौतिकशास्त्र उत्तीर्ण होण्याची संधी असते. योग्य शैक्षणिक पात्रतेसोबतच वैद्यकीय फिटनेसही अत्यंत महत्त्वाचा मानला जातो.
वैद्यकीय तपासणी का इतकी महत्त्वाची असते?
पायलट होण्याआधी उमेदवाराला दोन वैद्यकीय तपासण्या पार पाडाव्या लागतात. पहिली म्हणजे क्लास 2 मेडिकल, ज्यातून प्रशिक्षणासाठी शारीरिक पात्रता तपासली जाते. त्यानंतर क्लास 1 मेडिकल तपासणी होते, जी कमर्शियल पायलट लायसन्ससाठी आवश्यक असते. डोळ्यांची तपासणी, हृदयाचे परीक्षण, रक्तचाचण्या आणि इतर आरोग्यविषयक चाचण्या यात केल्या जातात. रंगांधळेपणा किंवा गंभीर आरोग्य समस्या असल्यास पायलट होणं शक्य नसतं.
पायलट होण्याचे दोन प्रमुख मार्ग
भारतात पायलट होण्यासाठी दोन मुख्य मार्ग उपलब्ध आहेत. पहिला म्हणजे पारंपरिक कमर्शियल पायलट लायसन्सचा मार्ग. या पद्धतीत उमेदवार आधी लेखी परीक्षा देतो, ग्राऊंड ट्रेनिंग पूर्ण करतो आणि नंतर मान्यताप्राप्त फ्लाइंग स्कूलमधून किमान 200 तासांचं उड्डाण प्रशिक्षण घेतो. दुसरा मार्ग म्हणजे एअरलाईन्स कॅडेट पायलट प्रोग्राम. या प्रोग्राममध्ये एअरलाईन्स कंपनी स्वतः उमेदवारांची निवड करते आणि त्यांना नियोजित अभ्यासक्रमानुसार प्रशिक्षण देते.
ग्राऊंड ट्रेनिंग आणि फ्लाइंग ट्रेनिंग म्हणजे काय?
ग्राऊंड ट्रेनिंग हा पायलट प्रशिक्षणाचा शैक्षणिक टप्पा असतो. यात हवामानशास्त्र, एअर नेव्हिगेशन, एअर रेग्युलेशन्स, रेडिओ टेलीफोनी आणि विमानाचे तांत्रिक ज्ञान शिकवलं जातं. या विषयांच्या परीक्षेत किमान 70 टक्के गुण मिळवणं आवश्यक असतं. यानंतर फ्लाइंग ट्रेनिंग सुरू होतं, ज्यात प्रत्यक्ष विमान उडवण्याचा अनुभव दिला जातो. हे प्रशिक्षण पायलटच्या आत्मविश्वासाचा आणि कौशल्यांचा पाया असतो.
प्रशिक्षणाचा खर्च किती येतो?
पायलट होण्याचं स्वप्न पाहणाऱ्यांसाठी खर्च हा मोठा प्रश्न असतो. भारतात चांगल्या फ्लाइंग स्कूलमधून प्रशिक्षण घेतल्यास साधारण 50 ते 55 लाख रुपयांचा खर्च येऊ शकतो. अमेरिकेत हा खर्च थोडा कमी किंवा समान असतो, तर दक्षिण आफ्रिकेत तुलनेने कमी खर्चात प्रशिक्षण मिळू शकतं. कॅडेट पायलट प्रोग्रामचा खर्च मात्र अधिक असतो आणि काही वेळा तो एक कोटी रुपयांपर्यंतही जाऊ शकतो.
पायलटचा पगार आणि करिअरची वाढ
प्रशिक्षण पूर्ण केल्यानंतर बहुतेक पायलट फर्स्ट ऑफिसर म्हणून करिअरची सुरुवात करतात. या पदावर सुरुवातीचा पगार साधारण सव्वा लाख ते अडीच लाख रुपयांपर्यंत असू शकतो. अनुभव वाढल्यानंतर आणि कॅप्टन झाल्यावर पगार चार ते आठ लाख रुपयांपर्यंत पोहोचतो. आंतरराष्ट्रीय एअरलाईन्समध्ये हा पगार आणखी जास्त असू शकतो. याशिवाय, पायलट म्हणून इंस्ट्रक्टर, चार्टर्ड फ्लाइट पायलट किंवा इतर तांत्रिक भूमिकांमध्येही संधी उपलब्ध असतात.
हे करिअर तुमच्यासाठी योग्य आहे का?
पायलट होणं हे स्वप्नवत वाटत असलं तरी ते तितकंच आव्हानात्मक आहे. दीर्घ प्रशिक्षण, मोठा आर्थिक खर्च आणि जबाबदारीची जाणीव या सगळ्यांचा विचार करूनच हा निर्णय घ्यावा लागतो. ज्यांना आकाशात उडण्याची खरी आवड आहे, शिस्त पाळण्याची तयारी आहे आणि सातत्याने मेहनत करण्याची इच्छा आहे, त्यांच्यासाठी पायलटचं करिअर खरोखरच उज्ज्वल ठरू शकतं.
डिस्क्लेमर
हा लेख केवळ सामान्य माहितीच्या उद्देशाने तयार करण्यात आला आहे. पायलट प्रशिक्षण, खर्च, पात्रता आणि पगार याबाबतचे नियम वेळोवेळी बदलू शकतात. अचूक आणि अद्ययावत माहितीसाठी संबंधित अधिकृत संस्था, डीजीसीए किंवा मान्यताप्राप्त प्रशिक्षण केंद्रांचा सल्ला घ्यावा.
