Job Bank बँक म्हटलं की आपल्या मनात सर्वात आधी येतात कर्ज, ठेवी आणि व्याज. पण बँका फक्त पैशांच्या व्यवहारांसाठी नसतात, त्या हजारो तरुणांना करिअर घडवण्याची संधी देतात. भारतात सरकारी आणि खासगी अशा दोन्ही क्षेत्रांत बँकिंगमध्ये नोकऱ्यांचा मोठा बाजार आहे. स्थिर पगार, सुरक्षित भविष्य आणि व्यावसायिक वाढ या सर्व गोष्टींमुळे बँकिंग हा तरुणांमध्ये लोकप्रिय करिअर पर्याय ठरतो.
बँकांमधील नोकरभरती कशी होते
भारतामधील सरकारी बँकांमध्ये भरतीसाठी “इन्स्टिट्यूट ऑफ बँकिंग पर्सनल सिलेक्शन” म्हणजेच आयबीपीएस ही संस्था परीक्षा घेते. ही संस्था पूर्णपणे स्वायत्त असून दरवर्षी राष्ट्रीय स्तरावर लाखो उमेदवार या परीक्षेला बसतात. आयबीपीएसच्या माध्यमातून बँक ऑफ बडोदा, कॅनरा बँक, बँक ऑफ इंडिया, युनियन बँक, बँक ऑफ महाराष्ट्र यांसारख्या अकरा सरकारी बँकांमध्ये भरती केली जाते. मात्र, स्टेट बँक ऑफ इंडिया स्वतःच्या परीक्षेद्वारे उमेदवारांची निवड करते.
आयबीपीएसच्या परीक्षा कोणत्या प्रकारच्या असतात
आयबीपीएस मुख्यतः सात पदांसाठी परीक्षा घेतं. यामध्ये क्लर्क, प्रोबेशनरी ऑफिसर (पीओ), स्पेशॅलिस्ट ऑफिसर (एसओ) आणि रीजनल रुरल बँकांच्या ऑफिसर स्केलच्या परीक्षा समाविष्ट असतात. प्रत्येक पदासाठी परीक्षा प्रक्रिया वेगळी असते. पीओ पदासाठी तीन टप्पे असतात – प्रीलिम्स, मेन्स आणि मुलाखत. क्लर्कच्या पदासाठी दोन टप्पे असतात – प्रीलिम्स आणि मुख्य परीक्षा. प्रत्येक टप्पा पार केल्यानंतर पुढील पातळीवर जाण्यासाठी उमेदवाराला ठराविक गुण मिळवावे लागतात.
पात्रता आणि वयोमर्यादा
पीओ किंवा क्लर्क या पदांसाठी अर्ज करणं सोपं असलं तरी काही अटी पूर्ण करणं आवश्यक असतं. उमेदवार भारतीय नागरिक असावा आणि वय 20 ते 30 वर्षांदरम्यान असावं. त्याच्याकडे मान्यताप्राप्त विद्यापीठाची पदवी असावी आणि कॉम्प्युटरची मूलभूत माहिती असणं गरजेचं आहे. काही बँका स्थानिक भाषेचं ज्ञान असणं आवश्यक ठरवतात, विशेषतः प्रादेशिक ग्रामीण बँकांमध्ये हे बंधनकारक असतं. आरक्षणाच्या नियमानुसार अनुसूचित जाती, अनुसूचित जमाती आणि इतर मागासवर्गीय उमेदवारांना वयोमर्यादेत सूट मिळते.
परीक्षा पॅटर्न आणि मूल्यांकन पद्धत
पीओच्या प्रीलिम्स परीक्षेत इंग्रजी भाषा, गणितीय क्षमता आणि विचारशक्ती या तीन विभागांवर आधारित प्रश्न विचारले जातात. मुख्य परीक्षेत याशिवाय बँकिंग आणि आर्थिक घडामोडींचं ज्ञान तपासलं जातं. तसेच इंग्रजी पत्रलेखन आणि निबंधलेखन या प्रकारचे डिस्क्रिप्टिव्ह प्रश्नदेखील असतात. क्लर्कच्या परीक्षेतही हेच विषय असतात पण प्रश्नांची पातळी तुलनेने सोपी असते. प्रत्येक चुकीच्या उत्तरासाठी नकारात्मक गुण वजा केले जातात.
मुलाखत आणि अंतिम निवड
मुख्य परीक्षा उत्तीर्ण झालेल्या उमेदवारांना मुलाखतीसाठी बोलावलं जातं. या मुलाखतीत उमेदवाराचा आत्मविश्वास, संवाद कौशल्य, निर्णयक्षमता आणि बँकिंग विषयातील मूलभूत ज्ञान तपासलं जातं. पीओसाठी अंतिम निवड मुख्य परीक्षा आणि मुलाखतीतील गुणांच्या आधारे केली जाते. काही बँकांमध्ये या गुणांचं प्रमाण 80:20 किंवा 75:25 असं ठेवलेलं असतं. क्लर्कच्या बाबतीत मात्र अंतिम मेरिट लिस्ट फक्त मुख्य परीक्षेतील गुणांवर तयार केली जाते.
पगार आणि सुविधा
सरकारी बँकांमधील नोकऱ्या आकर्षक पगार आणि स्थिरतेमुळे प्रसिद्ध आहेत. ग्रामीण बँकांमधील क्लर्कचा सुरुवातीचा पगार साधारण 25 ते 35 हजारांदरम्यान असतो, तर आयबीपीएस क्लर्कसाठी हा पगार 30 ते 40 हजारांदरम्यान असतो. प्रोबेशनरी ऑफिसर म्हणून नियुक्त झाल्यास सुरुवातीला 60 ते 80 हजारांदरम्यान पगार मिळतो. स्टेट बँक ऑफ इंडियामध्ये काम करणाऱ्या पीओचा पगार 80 हजार ते दीड लाखांपर्यंत पोहोचतो. भत्ते, प्रवास खर्च, निवास सुविधा आणि पदोन्नतीच्या संधींमुळे ही नोकरी दीर्घकालीन दृष्ट्या फायदेशीर ठरते.
तयारीसाठी महत्त्वाचे घटक
बँकिंग परीक्षा पास होण्यासाठी केवळ अभ्यास पुरेसा नसतो, तर वेग आणि अचूकता यांचा समतोल राखणं आवश्यक असतं. या परीक्षांमध्ये वेळ कमी आणि प्रश्न जास्त असतात, त्यामुळे उमेदवारांनी नियमित सराव करावा आणि दररोज मॉक टेस्ट सोडवाव्यात. किमान 40 ते 50 मॉक टेस्ट दिल्यास स्पीड आणि प्रश्नांच्या प्रकारांबाबत आत्मविश्वास वाढतो. तसेच वर्तमानपत्र वाचन, बँकिंगशी संबंधित बातम्या आणि आर्थिक धोरणांवरील लेख वाचणंही उपयुक्त ठरतं.
खासगी बँकांमधील नोकरीची प्रक्रिया
खासगी बँकांमध्ये नोकरीसाठी कोणतीही राष्ट्रीय परीक्षा नसते. या बँका स्वतःच्या भरती प्रक्रिया राबवतात. उमेदवारांच्या शैक्षणिक पात्रतेसह संवाद कौशल्य, ग्राहक हाताळणी आणि विक्री कौशल्यावर भर दिला जातो. आयसीआयसीआय, एचडीएफसी आणि कोटक महिंद्रा यांसारख्या बँका ऑनलाइन अर्ज, सायकोमेट्रिक टेस्ट आणि मुलाखतीद्वारे उमेदवारांची निवड करतात. काही बँका इंटर्नशिप पूर्ण केलेल्या विद्यार्थ्यांना कायमस्वरूपी नोकरीची संधी देतात.
निष्कर्ष
बँकिंग क्षेत्र हे स्थैर्य, प्रगती आणि सन्मान यांचं प्रतीक मानलं जातं. या क्षेत्रात प्रवेश मिळवण्यासाठी मेहनत, सातत्य आणि योग्य दिशेने तयारी गरजेची आहे. सरकारी असो किंवा खासगी, दोन्ही क्षेत्रांत करिअर घडवण्याची मोठी संधी आहे. योग्य नियोजन आणि वेळेवर प्रयत्न केल्यास बँकिंग क्षेत्रात उज्वल भविष्य निश्चित आहे.
अस्वीकरण
या लेखातील माहिती शैक्षणिक आणि करिअर मार्गदर्शनासाठी दिली आहे. यात नमूद केलेले पगार, परीक्षा प्रक्रिया किंवा पात्रतेच्या अटी काळानुसार बदलू शकतात. उमेदवारांनी नेहमी अधिकृत बँक किंवा आयबीपीएसच्या वेबसाइटवरील अद्ययावत माहिती तपासावी.
