Adhar Card आजच्या डिजिटल भारतात ओळखपत्र म्हणून सर्वात महत्त्वाचे दस्तऐवज म्हणजे आधार कार्ड. हे केवळ ओळखपत्र नसून भारत सरकारच्या अनेक योजनांमध्ये व सेवांमध्ये प्रवेश मिळवण्यासाठी आवश्यक असलेले एक अद्वितीय साधन आहे. चला जाणून घेऊया आधार कार्ड म्हणजे काय, ते कसे तयार केले जाते आणि त्याचे महत्त्वपूर्ण फायदे कोणते आहेत.
आधार कार्ड म्हणजे काय
आधार कार्ड हे भारत सरकारकडून प्रत्येक भारतीय नागरिकाला दिले जाणारे एक १२ अंकी अद्वितीय ओळख क्रमांक आहे. हे भारतीय विशिष्ट ओळख प्राधिकरण (UIDAI) या संस्थेमार्फत जारी केले जाते. प्रत्येक नागरिकाचा आधार क्रमांक वेगळा असतो आणि तो व्यक्तीच्या जैविक (Biometric) व जनसांख्यिकीय (Demographic) माहितीसोबत जोडलेला असतो. यामध्ये नाव, जन्मतारीख, लिंग, पत्ता, फोटो, बोटांचे ठसे आणि डोळ्यांचे स्कॅन यांचा समावेश असतो.
आधार कार्ड कसे काढले जाते
आधार कार्ड मिळवण्यासाठी प्रत्येक व्यक्तीला नोंदणी प्रक्रिया पूर्ण करावी लागते. ही प्रक्रिया UIDAI अधिकृत नोंदणी केंद्रात केली जाते. खाली आधार नोंदणीची टप्प्याटप्प्याने माहिती दिली आहे:
- नोंदणी केंद्र शोधा – सर्वप्रथम UIDAI च्या अधिकृत वेबसाइटवर https://uidai.gov.in येथे जाऊन जवळचे आधार नोंदणी केंद्र शोधा.
- अर्ज फॉर्म भरा – नोंदणी केंद्रावर जाऊन आधार नोंदणीसाठी अर्ज फॉर्म भरा. यात तुमचे नाव, जन्मतारीख, पत्ता, मोबाईल नंबर, ईमेल आयडी इत्यादी माहिती द्यावी लागते.
- कागदपत्रे सादर करा – तुमची ओळख आणि पत्त्याचा पुरावा म्हणून काही कागदपत्रे सादर करावी लागतात. उदाहरणार्थ, पॅन कार्ड, मतदार ओळखपत्र, पासपोर्ट, विज बिल, बँक पासबुक इत्यादी.
- बायोमेट्रिक माहिती द्या – आधार नोंदणी केंद्रात तुमचे फिंगरप्रिंट, डोळ्यांचे स्कॅन आणि फोटो घेतले जातात. ही माहिती सुरक्षितपणे UIDAI च्या डेटाबेसमध्ये जतन केली जाते.
- नोंदणी पावती घ्या – प्रक्रिया पूर्ण झाल्यावर तुम्हाला एक नोंदणी स्लिप दिली जाते ज्यावर Enrolment ID असते. या ID च्या मदतीने तुम्ही तुमच्या आधार अर्जाची स्थिती ऑनलाइन तपासू शकता.
- आधार क्रमांक प्राप्त करा – तपासणीनंतर काही दिवसांत तुमचा आधार क्रमांक तयार होतो. तो तुम्हाला एसएमएसद्वारे कळवला जातो किंवा पोस्टाने घरपोच आधार कार्ड मिळते.
आधार कार्ड अपडेट करण्याची प्रक्रिया
कधी कधी नागरिकांना त्यांचे नाव, पत्ता, मोबाईल नंबर किंवा इतर माहिती बदलायची असते. अशावेळी UIDAI च्या वेबसाइटवरून Online Update Portal वापरून किंवा जवळच्या आधार केंद्रात जाऊन बदल करता येतात. पत्त्याचा बदल ऑनलाइन करता येतो, तर बायोमेट्रिक बदलासाठी प्रत्यक्ष केंद्रावर जाणे आवश्यक आहे.
आधार कार्डचे फायदे
आधार कार्ड हे केवळ ओळखपत्र नसून त्याचे अनेक सामाजिक, आर्थिक आणि सरकारी फायदे आहेत.
1. ओळख आणि नागरिकत्वाचा पुरावा
आधार कार्ड हे संपूर्ण भारतात मान्य असलेले वैध ओळखपत्र आहे. सरकारी तसेच खाजगी व्यवहारांमध्ये, जसे की बँक खाते उघडणे, पासपोर्ट मिळवणे किंवा शाळा-कॉलेजमध्ये प्रवेश घेणे, आधार ओळखपत्र म्हणून वापरले जाते.
2. सरकारी योजनांचा लाभ
भारत सरकारच्या अनेक कल्याणकारी योजना जसे की प्रधानमंत्री जनधन योजना, उज्ज्वला योजना, पंतप्रधान आवास योजना, शिष्यवृत्ती योजना इत्यादींमध्ये लाभ घेण्यासाठी आधार क्रमांक आवश्यक आहे. आधारच्या मदतीने लाभ थेट लाभार्थ्यांच्या बँक खात्यात जमा होतात, ज्यामुळे मध्यस्थांची गरज संपते.
3. डिजिटल व्यवहारांसाठी सोयीचे साधन
आधार आधारित OTP प्रमाणीकरणामुळे ऑनलाइन बँकिंग, मोबाइल रिचार्ज, ई-केवायसी आणि इतर डिजिटल व्यवहार सुरक्षितपणे करता येतात. त्यामुळे आधार डिजिटल ओळख म्हणून देशभरात वापरले जाते.
4. थेट लाभ हस्तांतरण (Direct Benefit Transfer)
सरकारी अनुदाने, पेन्शन, शिष्यवृत्ती किंवा गॅस सबसिडी थेट लाभार्थ्यांच्या बँक खात्यात पाठवण्यासाठी आधार क्रमांक वापरला जातो. यामुळे भ्रष्टाचार आणि फसवणुकीवर नियंत्रण ठेवले जाते.
5. सर्वसामान्यांसाठी सोपी सेवा
आधार कार्डाच्या मदतीने अनेक सेवा ऑनलाइन उपलब्ध आहेत – जसे की पॅन-आधार लिंकिंग, बँक केवायसी, सिम कार्ड व्हेरिफिकेशन इत्यादी. यामुळे वेळ आणि कागदपत्रांची बचत होते.
6. डिजिटल इंडिया उपक्रमात योगदान
आधार कार्डमुळे भारताचा नागरिक डिजिटल जगात सामील झाला आहे. हे देशातील सर्वात मोठे डिजिटल ओळख प्रकल्प असून, ई-गव्हर्नन्स आणि ऑनलाइन सेवांच्या प्रसाराला मोठे योगदान देत आहे.
आधार कार्ड हरवल्यास काय करावे
जर तुमचे आधार कार्ड हरवले असेल, तर UIDAI च्या वेबसाइटवर “Retrieve Lost UID/EID” या पर्यायावर जाऊन नाव आणि नोंदणीकृत मोबाईल नंबर टाकून तुमचा आधार क्रमांक पुन्हा मिळवता येतो. तसेच तुम्ही ई-आधार डाउनलोड करून त्याची प्रिंट काढू शकता.
निष्कर्ष
आधार कार्ड हे आजच्या काळातील सर्वात महत्त्वाचे ओळखपत्र आहे. सरकारी सेवा, आर्थिक व्यवहार, शैक्षणिक प्रवेश, किंवा सामाजिक योजना – सर्व ठिकाणी आधार आवश्यक झाला आहे. त्याद्वारे प्रत्येक नागरिकाला डिजिटल ओळख मिळते आणि शासनाच्या योजना थेट लाभार्थ्यांपर्यंत पोहोचतात. म्हणून प्रत्येक भारतीय नागरिकाने आपले आधार कार्ड वेळेवर काढून घ्यावे आणि त्यातील माहिती अद्ययावत ठेवावी.
अस्वीकरण:
या लेखातील माहिती केवळ सामान्य मार्गदर्शनासाठी आहे. आधार कार्डसंबंधी अधिकृत तपशील आणि अद्ययावत सूचना मिळवण्यासाठी कृपया UIDAI च्या अधिकृत वेबसाइटला https://uidai.gov.in भेट द्या.