RBI Rules भारतीय रिझर्व्ह बँकेने (RBI) बँक व्यवहार अधिक पारदर्शक आणि सुरक्षित करण्यासाठी एक नवा नियम लागू केला आहे. या नियमांनुसार, आता काही विशिष्ट परिस्थितीत बँकेत रोख रक्कम जमा करताना दोन महत्त्वाची कागदपत्रे दाखवणे अनिवार्य ठरणार आहे. यामुळे मनी लाँडरिंगसारख्या गैरव्यवहारांवर आळा बसण्यास मदत होईल.
सामान्य परिस्थितीत पैसे जमा करण्याची प्रक्रिया
जर तुम्ही तुमच्या स्वतःच्या बँक खात्यात कमी रकमेची जमा करत असाल, तर तुम्हाला कोणत्याही अतिरिक्त कागदपत्रांची गरज नाही. फक्त बँकेतील ‘पे-इन स्लिप’ किंवा ‘डिपॉझिट स्लिप’ भरून, खाते क्रमांक, नाव आणि रक्कम लिहून ती कॅशियरकडे द्यावी लागते. व्यवहार झाल्यानंतर शिक्का मारलेली पावती तुम्हाला मिळते, जी भविष्यासाठी जपून ठेवणे आवश्यक आहे.
₹५०,००० पेक्षा जास्त रकमेवर कागदपत्रांची आवश्यकता
रिझर्व्ह बँकेच्या नव्या नियमानुसार, जर तुम्ही एका दिवसात ₹५०,००० किंवा त्यापेक्षा जास्त रक्कम जमा करत असाल, तर पॅन कार्ड दाखवणे आवश्यक आहे. हे नियम स्वतःच्या खात्यासोबतच दुसऱ्याच्या खात्यात रक्कम जमा करतानाही लागू होतील.
जर रक्कम दुसऱ्या व्यक्तीच्या खात्यात जमा करायची असेल, तर तुम्हाला तुमचे पॅन कार्ड आणि ओळखपत्र (जसे की आधार, पासपोर्ट किंवा ड्रायव्हिंग लायसन्स) दाखवावे लागेल.
बँक खात्यांचे प्रकार आणि त्यांचे महत्त्व
आजच्या काळात प्रत्येक व्यक्तीकडे बँक खाते असणे अत्यंत आवश्यक झाले आहे. केवळ पैसे साठविण्यासाठी नव्हे तर दैनंदिन व्यवहार, सरकारी योजना, पगार, पेन्शन आणि ऑनलाइन व्यवहारासाठी बँक खाते हे मूलभूत साधन आहे. पण अनेकांना बँक खात्यांचे प्रकार आणि त्यांचा उपयोग नीट माहिती नसतो. या लेखात आपण बँक खात्यांचे प्रमुख प्रकार, त्यांचे उपयोग आणि योग्य खाते निवडण्याचे महत्त्व समजून घेणार आहोत.
बचत खाते म्हणजे काय
सर्वसामान्य लोकांसाठी सर्वात लोकप्रिय आणि वापरले जाणारे खाते म्हणजे बचत खाते. हे खाते विशेषतः व्यक्तीगत वापरासाठी असते. बचत खात्यातील रकमेवर बँक काही प्रमाणात व्याज देते. या खात्याद्वारे लोक आपल्या कमाईतील थोडी रक्कम सुरक्षित ठेवतात आणि आवश्यकतेनुसार व्यवहार करू शकतात. या खात्यातून एटीएम कार्ड, चेकबुक, नेट बँकिंग आणि मोबाईल बँकिंगची सुविधा मिळते. पगार, शिष्यवृत्ती, पेन्शन किंवा सरकारी योजना यांचे पैसे थेट या खात्यात जमा होऊ शकतात.
चालू खाते
चालू खाते हे व्यवसायिक आणि व्यापाऱ्यांसाठी अधिक उपयुक्त असते. या खात्यात व्यवहारांची संख्या मोठी असते आणि दैनंदिन व्यवहार वारंवार करावे लागतात. चालू खात्यावर साधारणतः बँका व्याज देत नाहीत कारण हे खाते व्यवहारासाठी वापरले जाते, बचतीसाठी नाही. व्यवसाय करणाऱ्यांसाठी हे खाते अत्यंत आवश्यक आहे कारण त्याद्वारे मोठ्या रकमांचे व्यवहार सुरक्षित आणि जलद होतात.
मुदत ठेवी खाते
मुदत ठेवी म्हणजे एखादी निश्चित रक्कम ठराविक कालावधीसाठी बँकेत ठेवणे. या खात्यात रक्कम ठरलेल्या काळासाठी लॉक होते आणि त्या कालावधीत ती काढता येत नाही. मुदत ठेवीवर बचत खात्यापेक्षा जास्त व्याज मिळते, त्यामुळे गुंतवणुकीसाठी हे खाते उत्तम मानले जाते. अनेक लोक निवृत्ती, मुलांच्या शिक्षण किंवा भविष्यातील गरजांसाठी मुदत ठेवी करतात.
पुनरावृत्ती ठेवी खाते
पुनरावृत्ती ठेवी म्हणजे दर महिन्याला ठराविक रक्कम जमा करणे आणि ठरलेल्या कालावधीनंतर ती रक्कम व्याजासह परत मिळवणे. हे खाते विशेषतः मध्यमवर्गीय आणि निश्चित उत्पन्न असलेल्या लोकांसाठी फायदेशीर ठरते. नियमित बचतीची सवय लागावी म्हणून अनेक विद्यार्थी आणि कामगार वर्ग या प्रकारच्या खात्याचा वापर करतात.
पगार खाते
पगार खाते हे प्रामुख्याने नोकरी करणाऱ्या व्यक्तींसाठी असते. बहुतांश कंपन्या आणि सरकारी संस्था आपल्या कर्मचाऱ्यांचे वेतन थेट त्यांच्या पगार खात्यात जमा करतात. या खात्यावर अनेक वेळा शून्य शिल्लक ठेवण्याची सुविधा असते आणि त्यासोबत एटीएम, क्रेडिट कार्ड, कर्ज आणि विमा यांसारख्या विशेष सुविधा मिळतात.
संयुक्त खाते
संयुक्त खाते म्हणजे दोन किंवा अधिक व्यक्ती एकत्र उघडलेले खाते. हे पती-पत्नी, व्यावसायिक भागीदार, पालक आणि मुले अशा व्यक्तींनी एकत्रितपणे वापरलेले खाते असते. या खात्यात व्यवहार करताना कोणाला अधिकार द्यायचा हे खाते उघडताना निश्चित केले जाते. संयुक्त खाते घरगुती आणि कौटुंबिक व्यवहारांसाठी उपयुक्त ठरते.
शून्य शिल्लक खाते
सरकारने जनधन योजनेअंतर्गत सुरू केलेली शून्य शिल्लक खाती आज सर्वसामान्य नागरिकांपर्यंत बँक सेवा पोहोचविण्याचे मोठे साधन ठरली आहेत. या खात्यात कोणतीही किमान रक्कम ठेवण्याची आवश्यकता नसते. गरीब, ग्रामीण आणि आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांना वित्तीय प्रणालीत आणण्यासाठी हे खाते विशेष उपयुक्त आहे. यामध्ये रुपे डेबिट कार्ड, अपघाती विमा आणि थेट सरकारी लाभ हस्तांतरणाची सुविधा मिळते.
व्यावसायिक खात्यांसाठी नियम अधिक कडक
व्यवसायिक किंवा चालू खात्यात मोठ्या प्रमाणात रोख रक्कम जमा करताना पॅन क्रमांक देणे बंधनकारक आहे. आयकर विभाग आणि बँका दोघेही अशा व्यवहारांवर लक्ष ठेवतात. वारंवार मोठ्या रकमा जमा करणाऱ्या खात्यांची चौकशी होण्याची शक्यता असते, आणि अशा वेळी निधीचा स्त्रोत सिद्ध करणारी कागदपत्रे मागवली जाऊ शकतात.
पैशांचा स्रोत दाखवणे का गरजेचे आहे
RBI आणि आयकर विभागाच्या सूचनांनुसार, प्रत्येक मोठ्या रोख व्यवहारामागील पैशांचा स्रोत स्पष्ट असणे आवश्यक आहे. त्यामुळे बँक तुमच्याकडे उत्पन्नाचा पुरावा मागू शकते — उदा. मालमत्ता विक्री करार, व्यवसायाचे बिल किंवा पगार स्लिप. हे नियम भ्रष्टाचार आणि काळ्या पैशांच्या व्यवहारांना आळा घालण्यासाठी लागू करण्यात आले आहेत.
ग्राहकांनी काय लक्षात ठेवावे
बँकेत रोख रक्कम जमा करताना नेहमी योग्य पावती घ्या आणि ती सुरक्षित ठेवा. जर तुम्ही वारंवार मोठ्या रकमा जमा करत असाल, तर तुमचे व्यवहार डिजिटल माध्यमातून करणे अधिक सुरक्षित आणि सोयीचे ठरेल. तसेच बँकेने मागितलेली कागदपत्रे योग्य प्रकारे सादर करणे टाळाटाळ करू नका, कारण त्यामुळे व्यवहारात विलंब होऊ शकतो.
डिस्क्लेमर
वरील माहिती भारतीय रिझर्व्ह बँकेच्या अधिकृत मार्गदर्शक सूचनांवर आधारित आहे. प्रत्येक बँकेचे अंतर्गत धोरण थोडेफार वेगळे असू शकते. म्हणून कोणताही मोठा व्यवहार करण्यापूर्वी आपल्या बँकेशी संपर्क साधून अचूक माहिती घ्यावी.