EDLI Schems योजना ही केंद्र सरकारची एक महत्त्वाची सामाजिक सुरक्षा योजना आहे, जी कर्मचारी भविष्य निर्वाह निधी (EPF) मध्ये योगदान देणाऱ्या सर्व कर्मचाऱ्यांसाठी लागू आहे. या योजनेअंतर्गत, एखाद्या कर्मचाऱ्याचा सेवेदरम्यान मृत्यू झाल्यास त्याच्या कुटुंबाला आर्थिक मदत म्हणून विमा रक्कम मिळते. ही योजना कर्मचारी भविष्य निर्वाह निधी संघटनेच्या (EPFO) नियंत्रणाखाली चालते आणि तिचा उद्देश म्हणजे कामगारांच्या कुटुंबाला अचानक झालेल्या आर्थिक धक्क्यापासून संरक्षण देणे.
विमा कवच किती मिळते
EDLI योजनेत कर्मचाऱ्याला किंवा त्याच्या नामनिर्दिष्ट व्यक्तीला जास्तीत जास्त सात लाख रुपयांपर्यंत विमा कवच मिळते. ही रक्कम पूर्णपणे मोफत मिळते कारण कर्मचाऱ्याला कोणतीही स्वतंत्र प्रीमियम रक्कम भरावी लागत नाही. या योजनेचा संपूर्ण खर्च नियोक्ता म्हणजेच संस्थेचा मालक भरतो. विमा रक्कम कर्मचाऱ्याच्या मूळ वेतनावर आधारित ठरवली जाते आणि ती किमान २.५ लाखांपासून जास्तीत जास्त ७ लाख रुपयांपर्यंत असते.
EDLI योजना म्हणजे काय
EDLI म्हणजे Employees’ Deposit Linked Insurance Scheme. ही योजना केंद्र सरकारच्या कर्मचारी भविष्य निर्वाह निधी संघटनेने (EPFO) राबवलेली एक महत्त्वाची सामाजिक सुरक्षा योजना आहे. याचा उद्देश म्हणजे EPF (Employees Provident Fund) मध्ये योगदान देणाऱ्या कर्मचाऱ्यांच्या कुटुंबाला त्यांच्या अकाली मृत्यूनंतर आर्थिक मदत देणे. म्हणजेच, जर एखाद्या कर्मचाऱ्याचा सेवेदरम्यान मृत्यू झाला, तर त्याच्या नामनिर्दिष्ट व्यक्तीला (Nominee) किंवा कायदेशीर वारसाला या योजनेअंतर्गत विमा रक्कम मिळते.
या योजनेचे वैशिष्ट्य म्हणजे कर्मचाऱ्याला कोणतेही प्रीमियम भरावे लागत नाही. म्हणजेच ही योजना पूर्णपणे मोफत आहे आणि त्यातील सर्व खर्च नियोक्त्याच्या (Employer) जबाबदारीत येतो. EDLI योजना 1976 पासून लागू असून, दरम्यानच्या काळात अनेक सुधारणा करण्यात आल्या आहेत ज्यामुळे विमा रक्कम आता ७ लाख रुपयांपर्यंत वाढवण्यात आली आहे.
EDLI योजनेअंतर्गत मिळणारे कवच
या योजनेखाली किमान २.५ लाख आणि कमाल ७ लाख रुपयांपर्यंतचे विमा कवच मिळते. ही रक्कम कर्मचाऱ्याच्या पगारावर आधारित असते. जर कर्मचारी नियमितपणे EPF मध्ये योगदान देत असेल, तर त्याला आपोआपच या योजनेचे कवच मिळते.
EDLI योजनेचे प्रमुख फायदे
१. मोफत जीवन विमा कवच
EDLI योजनेचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे या योजनेअंतर्गत कोणतेही प्रीमियम भरावे लागत नाही. कर्मचारी EPF मध्ये योगदान देतो इतके पुरेसे असते.
२. कुटुंबासाठी आर्थिक सुरक्षा
कर्मचाऱ्याच्या अकाली मृत्यूनंतर त्याच्या कुटुंबाला किंवा नॉमिनीला सात लाख रुपयांपर्यंत विमा रक्कम मिळते. त्यामुळे कुटुंबाला अचानक झालेल्या आर्थिक संकटातून सावरण्यास मदत होते.
३. सर्व EPF सदस्यांसाठी लागू
ही योजना सर्व EPF खातेदारांसाठी स्वयंचलितरित्या लागू असते. स्वतंत्र अर्ज करण्याची गरज नसते, त्यामुळे प्रक्रिया सोपी आणि सुलभ आहे.
४. कोणतीही वैद्यकीय तपासणी आवश्यक नाही
इतर खासगी विमा योजनांप्रमाणे येथे वैद्यकीय तपासणीची गरज नाही. त्यामुळे सर्व कामगार वर्गासाठी ही योजना सहज उपलब्ध आहे.
५. सरकारी देखरेखीखाली चालणारी योजना
ही योजना EPFO आणि केंद्र सरकारच्या देखरेखीखाली चालते. त्यामुळे पारदर्शकता आणि सुरक्षितता कायम राहते.
६. डिजिटल अर्ज सुविधा
EPFO ने EDLI योजनेसाठी ऑनलाइन अर्ज प्रक्रिया सुरू केली आहे. लाभार्थी आता UMANG अॅप किंवा EPFO च्या वेबसाइटद्वारे डिजिटल पद्धतीने अर्ज करू शकतात. त्यामुळे प्रक्रिया वेगवान आणि सोपी झाली आहे.
७. नियोक्त्याच्या योगदानातून संरक्षण
या योजनेचा खर्च नियोक्त्याने भरायचा असल्यामुळे कामगारावर कोणताही आर्थिक ताण येत नाही. नियोक्ता कर्मचाऱ्याच्या मूल वेतनाच्या 0.5 टक्के इतका हिस्सा या योजनेत भरतो.
EDLI योजना का महत्त्वाची आहे
आजच्या काळात अनेक कुटुंबांची आर्थिक स्थिरता एका कमावत्या सदस्यावर अवलंबून असते. अशा वेळी त्या व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर कुटुंबावर मोठा आर्थिक भार येऊ शकतो. EDLI योजना ही अशीच परिस्थिती ओळखून तयार करण्यात आली आहे. या योजनेमुळे कर्मचारी आणि त्याचे कुटुंब दोघांनाही आर्थिक सुरक्षिततेचा आधार मिळतो.
ही योजना कोणासाठी लागू आहे
ही योजना भारतातील सर्व EPF मध्ये नोंदणीकृत कामगारांसाठी लागू आहे. कोणताही कर्मचारी जो EPF खात्यात नियमित योगदान देतो, तो स्वयंचलितपणे EDLI योजनेच्या कवचाखाली येतो. म्हणजेच स्वतंत्रपणे अर्ज करण्याची गरज नाही. मात्र, काही विशिष्ट क्षेत्रांसाठी अपवाद आहेत जसे की काही राज्यांमधील कृषी कामगार किंवा असंघटित क्षेत्रातील कामगार.
अर्ज करण्याची प्रक्रिया कशी आहे
कर्मचाऱ्याच्या मृत्यूनंतर त्याच्या नॉमिनीला किंवा कायदेशीर वारसदाराला ही विमा रक्कम मिळते. यासाठी Form 5(IF) हा अर्ज EPFO कार्यालयात सादर करावा लागतो. अर्जासोबत मृत्यू प्रमाणपत्र, नॉमिनीचा ओळख पुरावा, बँक खाते तपशील आणि नियोक्त्याचे प्रमाणीकरण आवश्यक असते. अर्ज सादर झाल्यानंतर EPFO आवश्यक तपासणी करून विमा रक्कम थेट लाभार्थ्याच्या बँक खात्यात जमा करते.
ही योजना का महत्त्वाची आहे
आजच्या काळात अनेक कामगारांना स्वतंत्र जीवन विमा योजना घेणे परवडत नाही. अशावेळी EDLI योजना त्यांच्यासाठी मोठे सुरक्षा कवच ठरते. ही योजना नोकरीदरम्यान झालेल्या अपघात, आजारपण किंवा इतर कारणांमुळे मृत्यू झाल्यास कुटुंबाला आर्थिक आधार देते. त्यामुळे ही योजना सामाजिक आणि आर्थिक दृष्टीने अत्यंत उपयुक्त आहे.
विमा मिळवण्यासाठी काय लक्षात ठेवावे
कर्मचाऱ्याचे EPF खाते सक्रिय असणे आवश्यक आहे आणि नॉमिनीची नोंद बरोबर असावी. जर नॉमिनी नोंद नसेल तर विमा रक्कम मिळण्यात अडचण येऊ शकते. नियोक्त्याने वेळेवर योगदान दिलेले असणे देखील आवश्यक आहे. तसेच, कोणत्याही बदलाची नोंद वेळेवर अपडेट ठेवणे गरजेचे आहे.
EDLI योजनेचे फायदे
या योजनेचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे ती मोफत आहे आणि कर्मचाऱ्याच्या कुटुंबाला तातडीचा आर्थिक आधार देते. बँक किंवा खासगी विमा कंपन्यांच्या तुलनेत ही सरकारी योजना जास्त सुरक्षित आणि विश्वासार्ह आहे. शिवाय, यासाठी कोणतीही वैद्यकीय चाचणी किंवा स्वतंत्र दस्तऐवज सादर करण्याची आवश्यकता नाही.
सरकारकडून डिजिटल सुविधा
EPFO ने आता EDLI योजनेची प्रक्रिया डिजिटल केली आहे. लाभार्थी EPFO च्या वेबसाइटवरून किंवा UMANG अॅपच्या माध्यमातून ऑनलाइन अर्ज करू शकतात. यामुळे अर्ज प्रक्रियेत पारदर्शकता आणि गती वाढली आहे.
निष्कर्ष
EDLI योजना 2025 ही प्रत्येक EPF सदस्यासाठी मोठी जीवन सुरक्षा सुविधा आहे. कोणतेही अतिरिक्त प्रीमियम न भरता सात लाख रुपयांपर्यंतचे विमा कवच मिळवण्याची ही संधी आहे. त्यामुळे प्रत्येक कर्मचाऱ्याने आपले EPF खाते सक्रिय ठेवणे आणि नॉमिनीची माहिती अद्ययावत ठेवणे अत्यावश्यक आहे.
Disclaimer: या लेखातील माहिती सार्वजनिक स्त्रोतांवर आधारित आहे. कोणताही आर्थिक निर्णय घेण्यापूर्वी EPFO कार्यालयात किंवा तज्ञ सल्लागाराकडे खात्री करून घ्यावी.